.: Kitap :.
Dyslexia ve Diğer Öğrenme Zorlukları
2.3. Yazmak
Ahmet 12 yaşına geldiğinde yazmayla ilgili problemleri olduğu ortaya çıktı. Çok çalıştı, fakat yazısı düzelmedi ve yazısının okunaksızlığı yüzünden ödevleri okuldan geri çevrildi. Eğer büyük bir çabayla ve yavaşça yazarsa yazısı biraz okunabiliyordu fakat bunu sınavlarda yapmaya zamanı yoktu. Ahmet zekiydi, çok istekli bir okuyucuydu, iyi bir tartışmacıydı ve sporda iyiydi. Yazmak dışında bütün işlerde iyi koordine oluyordu ve fiziksel olarak sağlıklıydı. Zorlukları için hiçbir neden bulunamıyordu. Lisede ve üniversitede sınav kağıtlarını daktiloyla yazmasına izin verilmişti ve çok iyi notlar alıyordu. Şu anda bir hukuk profesörü. Hala okunaklı yazamıyor ama başarılı birçok kitabı var. Bu bölüm el yazısının mekaniğini yani harflerin formasyonunu ve sayfadaki dizilişini anlatır. Okuma ve heceleme zorlukları gibi zorluklar daha az dikkat gerektirir. Bu kısmen yazmanın standart testlerle kolay değerlendirilememesinden kısmen de yazmadaki önemli bozuklukların diğerlerine oranla yaygın olmayışındandır. Doğal olarak bu bilgi eksikliği, yazma eksikliği olan çocukların yanlış anlaşılması ve haklarında kötü konuşulması demektir. Yazmak Nasıl İncelenir Yazmanın incelenmesi 2. bölümde anlatıldığı gibi geniş bir incelemenin bir parçası olmalıdır. Yazmanın tam ve kesin örneklerini ele geçirmek imkansızdır. Pratikte, yazma örnekleri deneyimli bir araştırmacı tarafından değerlendirilir. Yazmanın 3 çeşidi denenir: Belli bir konuda özgür bir kompozisyonun bir paragrafı, bir parçayı düzeltme ve basılı bir malzemenin kopyası. Özgür kompozisyonda çocuğa sınırlı bir zaman verilir, 5 dakika gibi. Diğer iki testte, ne kadar zamanda bitirdiğini görmek için zaman tutulur. Bu yolla araştırmacı çocuğun ne kadar hızlı yazdığını görebilir. Aynı anda yazı çeşitlerinin okunabilirliğini görebilir ve çocuğun zorluklarının doğasını araştırabilir. Bu arada çocuğun vücut şekline ve kalemi nasıl tuttuğuna da bakılacaktır. Yazma testine ek olarak, psikolog başka testler de yapabilir, resim yapma ve görsel idrak gibi. Doktor, çocuğu oto(hareket) veya görsel bozukluk var mı diye inceleyecektir. Çocukta bir güçsüzlük belirtisi ve titreme ya da ellerin yazmaya engel olacak şekilde irade dışı bir hareketi var mı onu ortaya çıkarır. Teşhis Etmek İçin Kriterler Standart testlerin yardımı olmadığı zaman araştırmacı çocuğun zorluklarının önemli olup olmadığını tahmin etmek zorundadır. Bu tıbbi pratikte birçok durumun teşhis edilmesine benzer bir yöntemdir. Örneğin, astım, epilepsi ve migren standart testlerle teşhis edilmez fakat kişinin karakteristik yapısı ve bu hastalığın ortaya çıkmasına neden olacak diğer durumlar kullanılarak teşhis yapılır. Pratikte, yazmadaki önemli bir bozukluğu teşhis etmek zor değildir.8. ve 10. figürler yazmanın 3 çeşidini gösteriyor. 8. figür normal 10 yaşında bir çocuğun temiz yazısını gösteriyor.
Figür 8-10 yaşında normal bir çocuğun el yazısı.
Figür 9 başka bir 10 yaşında çocuğun yazısını gösteriyor. Bu öncekine pek benzemiyor fakat önemli bir zorluk görülmüyor, ortalamanın altında değil. Tam tersi 10. figürdeki yazı da 10 yaşında bir çocuğa ait fakat anlaşılamaz bir biçimde anormal. Büyük çabaya rağmen böyle okunaksız bir yazı bu yaşta normal değil.
Figür 9 - 10 yaşında normal bir çocuğun el yazısı.
Figür 10- Belirli yazma zorluğu (10 yaşında)
Belirli Yazma Zorluğu Ne Zaman Ortaya Çıkarıldı Yazma zorluğu genellikle, okuma zorluğu olan çocuklarda tek başına bulunabilir. Yazma zorluğu tek başına var olursa bunun ortaya çıkması ilkokulun sonları veya liseye kadar sürebilir. Bu zorluğun daha önce anlaşılmaması karşısında aileler şaşırır. Bu geç teşhis okulda yazı yazılmamasından doğabilir. Çocuğun öğretmeninin önünde yapmak zorunda olduğu okuma gibi değildir, yazmayla ilgili ödevleri öğretmen bitene kadar görmez. Yazma zorluğu olan çocuklar onlara çok uzun zaman verildiğinde okunaklı yazabilirler.(bu sağlak birinin sol elle yazmasına benzer) 11. Figür yine 10. figürdeki çocuğun yazısını gösteriri.11. figürdeki yazı çeşidi için 35 dakika süre tanındı fakat 10. figürdeki yazı için 5 dakika verildi. 11. figürde gösterilen yazının okunabilir olması için sürekli çok büyük efor harcandı. Yazma zorluğu olan çocuklar sürekli evde saatlerce süren yazı çalışmaları sonucunda kabul edilebilir ödevler yapabilirler. Genellikle ödev unutmak, gecikmeler için özürler bulmak ve başkalarına kendi yerlerine yazı yazdırmak konularında bayağı uzmanlaşırlar. Yüksek okulda yazı yazma hızı, titizlikten daha önemli hale gelir ve çocuğun zorlukları gizlenir. Bu da tembellik için bir neden olur. Bunun olması doğaldır çünkü bu çocuklar için yazı yazmak büyük bir zihinsel yorgunluktur ve genellikle kısa bir çalışmadan sonra yorulurlar. Giderek cesaretleri kırılabilir ve yazı yazmayı reddedebilirler.
Figür 11- Figür 10'daki çocuğun sınırsız zaman verildiğinde yazdığı yazı.
Belirli Yazma Zorluğunda Bozukluk Belirli yazma zorluğu çocuktan çocuğa değişir. En ortak problemler oto planlama zorlukları ve görsel idrak noksanlığıdır. Oto Planlama Zorlukları Bu problemde çocuk tek başına bir mektup yazmak için gerekli olan şeylerden herhangi birini yapabilir. Fakat bunların hiç kesilmeden bir dizi halinde yapılmasını sağlayan beynin bir kısmı iyi çalışmaz. Bu iyi hatırlanacak bir problemdir ve dyspraxia adı verilir, bu beyninin parçalarında sürekli bir bozukluk bulunan yetişkinlerde görülür. Ayrıca bu sakarlık ve konuşma (sözel dyspraxia) problemleriyle birlikte ortaya çıkabilir. Görsel İdrak Noksanlığı Oto planlama zorlukları nasıl harflerin ortaya çıkarılışını etkiliyorsa, görsel idrak noksanlığı da bunların anlaşılmasını etkiler. Bu noksanlığı olan çocukların harflerin şekillerini anlamak konusunda bozuklukları vardır. Bu gözlerin bozukluyla ilgili değildir. Fakat gözlerden gelen mesajın yorumlanmasıyla ilgili bir problemdir. Böyle çocukların görsel idrak testlerinde zorluk çektikleri görülecektir. Bu çocuklar çok karışık ve şekilsiz harfler yaparlar . harfleri üst üste bindirebilir, ters yönde yazabilir veya harfler arasına çok büyük aralıklar bırakabilirler. Kalem Tutma Bozuklukları Eldeki küçük kasların güçsüzlüğü genellikle belirli yazma zorluğunun sebebi olarak kabul edilir. Kas güçsüzlüğü, araştırmacı gevşemiş kasları hareket ettirdiği zamanki karşı koyma derecesine göre araştırılır. Kas güçsüzlüğü kasların yumuşak oluşu demektir. Yazma zorluğu olan çocukların bazılarının kas güçsüzlüğü fazla olsa da bunun zorlukların nedeninin tam olarak sebebi olduğunu düşünmek yanlıştır. Böyle vakalarda, ek bir sorun vardır, bu dyspraxia yada görsel idrak noksanlığı olabilir. Bazı seyrek vakalarda kas güçsüzlüğü elin gevşek bağlantı kordonlarıyla birlikte olur ve kalemi kontrol etmeyi zorlaştırır. Görsel Hafıza Noksanlığı Bu ender olarak gördüklerini iyi kopya eden fakat imlaya uygun yazmayan çocuklarda ortaya çıkar. Bozukluk harflerin şeklini hatırlama becerisindedir. Yer Planlama Zorluğu Bu yazılarını kağıt üzerinde yerleştirme zorluğu çeken çocukları açıklar. Azaltılmış Gelişme Hızı Bu yazısı çok yavaş olan çocuklarda ortaya çıkabilir. Yazmanın gelişimi normal fakat yazı o kadar yavaş ki normal hızla yazması istendiğinde yazı organize edilemiyor. Yazmanın Hangi Çeşidi Düşünülmelidir? Yazmanın en akıcı olan çeşidi el yazısıdır. (Figür 12 satır 3) burada harfler bitişiktir ve kalem sadece kelime aralarında kağıttan kalkar. Yazı yazmaya yeni başlayan bir çocuk için yazının bu şeklini direk olarak öğrenmek çok zordur. Bu sebeple ilk olarak düz yazı (Figür 12, satır 1) ve yarı el yazısı
Şiddetli bir biçimde yazma zorluğu olan çocuklarda en basiti olduğu için düz yazı öğretilmeye çalışılır. Bazı çocuklar bu aşamada ilerleme gösteremeyeceklerdir. Bu da düz yazının okunabilir, kabul edilebilir ve hızlı olması açısından bir dezavantaj olacaktır. Yazma zorluğu çok şiddetli olmayan çocuklara yarı el yazısı öğretilir. Yarı el yazısında her harfin sonu bir kıvrımla biter bu çocukların daha sonra el yazısına geçebilmeleri için gelişmelerini sağlar. Bu yazı çeşidinin diğer bir avantajı da düzyazıyla karşılaştırıldığında, kıvrımların çocukların birbirine benzeyen harfleri ("b" ve "d" gibi) karıştırmamalarını sağlamasıdır. Bu , böyle harfleri karıştıran çocuklar için yararlıdır. Şu not iletilmelidir ki yarı el yazısında kıvrımlar harflerin sonuna eklenir, başına değil. Çünkü kıvrımların harflerin başına gelmesi, kendinden önceki harfi değiştirmesi demektir. (Figür 13) çocuk bu kıvrımların önceki harfe ait olduğunu düşünecektir.
Figür 13-"b" ve "p" harflerin önünde bir "o" harfi varsa kıvrımlar ona üst çizgiden birleşmelidir. Önlerinde bir "a" varsa alt çizgiden birleşmelidir. Birkaç yıl sonra yarı el yazısından el yazısına geçiş birçok çocukta kendiliğinden olur. Diğerlerine harfleri nasıl birleştireceğini, harflerini hafifçe sağa doğru yatırması gerektiğini ve "b", "p" ve "f" gibi harfleri el yazısına nasıl çevireceklerini öğretmek gerekir. Belirli Yazma Zorluğu Olan Çocuğunuza Yardım Etmek Yazma zorluğu olan çocuklar buna genellikle sessizce katlanırlar ve acı çekerler. Şu akıldan çıkarılmamalıdır ki kendi yüzlerinden
